DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı - 5. Baskı) kapsamında, şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar, temel olarak bireyin düşünce, algı ve gerçeklikle bağ kurma becerisini etkileyen ciddi ruhsal hastalıklar kategorisinde yer alır. Bu bozuklukların tanısında bazı temel belirtiler ön plandadır:

Temel Belirtiler

Psikotik bozukluklar aşağıdaki beş belirti kümesinden biri veya daha fazlasının varlığı ile tanımlanır:

1. Sanrılar: Gerçekle uyumsuz, değiştirilemez inançlar (ör. takip edilme, zarar görme korkusu).
2. Halüsinasyonlar: Gerçek dışı algılar, en sık işitsel halüsinasyonlar (sesler duyma) görülür.
3. Dağınık Konuşma: Mantıksız, anlaşılmaz veya uyumsuz düşünceleri ifade eden konuşmalar.
4. Ağır Dağınık veya Katatonik Davranış: Amaçsız hareketler, katı bir duruş veya anormal motor davranışlar.
5. Negatif Belirtiler: Duygusal donukluk, sosyal geri çekilme, motivasyon kaybı gibi işlev kayıpları.

Tanı Konulmasında Ana Kriterler

1. Şizofreni

• En az 1 ay boyunca 2 veya daha fazla temel belirtinin (sanrılar, halüsinasyonlar, dağınık konuşma gibi) yoğun olarak görülmesi.
• İşlevsellikte belirgin bozulma (iş, sosyal hayat veya kişisel bakımda yetersizlik).
• Toplam süre en az 6 ay olmalıdır (prodromal veya rezidüel belirtiler dahil).

2. Sanrısal Bozukluk

• En az 1 ay süren sanrılar, ancak şizofrenide görülen diğer belirgin psikotik semptomlar bulunmaz.
• Günlük işlevsellik genelde korunur.

3. Şizoaffektif Bozukluk

• Şizofreni belirtilerine, belirgin depresif veya mani epizodlarının eşlik etmesi.
• Psikotik belirtiler, duygu durum belirtileri olmadan en az 2 hafta devam eder.

4. Kısa Psikotik Bozukluk

• Sanrılar, halüsinasyonlar veya dağınık konuşmanın görüldüğü bir durumdur.
• 1 günden fazla, ancak 1 aydan kısa sürer ve kişi genellikle tamamen iyileşir.

5. Katatonik Davranışlar (Bu bozukluk farklı psikotik bozuklukların bir parçası olabilir.)

• Hareketlerde tamamen durma (katalepsi), anlamsız motor aktiviteler veya aşırı sessizlik gibi belirtiler.

Ayırıcı Tanı ve Tedavi

Psikotik bozuklukların tanısı, diğer olası nedenlerin (ör. madde kullanımı, nörolojik hastalıklar) dışlanmasını gerektirir. Tedavi genellikle antipsikotik ilaçlar, psikoterapi ve sosyal destek hizmetlerini içerir.

DSM-5 kriterlerine dayanarak, psikotik bozuklukların bireyin yaşamını ne kadar derin etkileyebileceği göz önüne alındığında, erken tanı ve müdahale kritik öneme sahiptir. Eğer psikotik belirtiler gözlemleniyorsa, profesyonel bir destek almak, bireyin iyileşme sürecini hızlandırabilir.